Đọc sách và Văn hóa đọc ở Việt Nam hiện nay đã được nói không ít trong những năm trở lại đây, khi đất nước đang trong giai đoạn hội nhập và phát triển đã mở ra rất nhiều cơ hội mới và cả những khó khăn, thách thức. Tại kỳ họp lần thứ 28 của Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tại Paris (Pháp) từ ngày 25/10/1999 đến ngày 16/11/1999, tổ chức UNESCO đã quyết định chọn ngày 23/4 hàng năm là ngày “Sách và bản quyền thế giới”; Ở Việt Nam, ngày 24/2/2014 Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 284/QĐ-TTg lấy ngày 21/4 hàng năm là “Ngày Sách Việt Nam”. Đến khi Luật Thư viện được Quốc hội thông qua ngày 21/11/2019, có hiệu lực từ ngày 01/7/2020, tại Khoản 1 Điều 30 của Luật này quy định lấy ngày 21/4 hàng năm được là “Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam”. Luật Thư viện được ban hành nhằm tạo hành lang pháp lý thúc đẩy sự nghiệp thư viện và văn hóa đọc ở Việt Nam; khẳng định vai trò của thư viện trong phát triển văn hóa, khoa học, giáo dục của đất nước, góp phần nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập.
- Thực trạng văn hóa đọc tại tỉnh Quảng Ngãi
Trước sự phát triển như vũ bão của các phương tiện truyền thông đại chúng và các tiện ích xã hội như báo điện tử, facebook, zalo, youtube… đã có tác động lớn đến nhu cầu và thói quen đọc sách của người đọc. Với giới trẻ việc đọc sách ngày càng có xu hướng giảm mạnh. Internet ra đời với tiện ích của nó đã trợ giúp và tạo ra phương thức đọc mới. Từ văn hóa đọc chuyển dịch sang văn hóa nghe nhìn. Ngày nay tình trạng đọc nhanh, đọc ngắn, đọc sách mỏng là một trong những tiêu chí được người đọc trẻ hướng đến và lựa chọn.
Tại Quảng Ngãi việc đọc sách chủ yếu rơi vào các nhóm độc giả là học sinh – sinh viên, nhà nghiên cứu làm việc trong môi trường có liên quan đến sách vở, tri thức, còn nhóm độc giả là những người đi làm ngoài ngành ít đọc sách. Trong toàn tỉnh số thư viện hoạt động có chất lượng, số thư viện được nhiều người đọc quan tâm thì rất ít. Trong trường học các cấp phổ thông kỹ năng đọc của học sinh chưa được định hướng một cách cụ thể, bài bản.
Thư viện Tổng hợp tỉnh dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn của các cấp, ngành, đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện các hoạt động thư viện trên địa bàn tỉnh, nhằm thực hiện các quy định pháp luật trong lĩnh vực thư viện trên địa bàn tỉnh như: Quyết định số 16/QĐ-UBND ngày 10/01/2022 về việc ban hành Đề án kiện toàn và củng cố hệ thống thư viện công cộng trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030; Kế hoạch số 165/KH-UBND ngày 14/10/2022 về việc Triển khai “Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để Thư viện Tổng hợp tỉnh phối hợp với các ngành, địa phương tham mưu triển khai các chương trình, kế hoạch công tác Thư viện trên địa bàn tỉnh, từng bước củng cố, kiện toàn hệ thống thư viện công cộng từ tỉnh đến cơ sở, kết nối mạng lưới thư viện trong toàn tỉnh, chia sẻ thông tin nhằm phát triển văn hóa đọc trong nhân dân. Đặc biệt là tham mưu đầu tư trang thiết bị, kinh phí cho công tác số hóa tài nguyên thông tin, từng bước xây dựng thư viện thông minh, hiện đại.
- Những kết quả đạt được trong việc phát triển văn hóa đọc trong thời kỳ chuyển đổi số
Với nhận thức việc ứng dụng công nghệ thông tin, đẩy mạnh công tác chuyển đổi số vào quản lý thư viện, nâng cao chất lượng phục vụ độc giả luôn là vấn đề cấp thiết được đặt ra với hệ thống thư viện, đặc biệt là hệ thống thư viện cộng cộng trong tỉnh, trong những năm qua, Thư viện Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi đã quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn tài nguyên thông tin thư viên để từng bước ứng dụng công nghệ thông tin và số hóa tài liệu.
Hiện nay các hoạt động của Thư viện Tổng hợp tỉnh hầu hết điều ứng dụng công nghệ thông tin để phục vụ độc giả, xây dựng cơ sở dữ liệu, tra tìm sách, báo, các thông tin chuyên đề và công tác quản lý. Với phần mềm quản lý thư viện ILIB8.0, thư viện quản lý toàn bộ cơ sở dữ liệu trên hệ thống máy chủ của thư viện; kiểm kê, lưu thông, quản lý, phục vụ độc giả hoàn toàn trên hệ thống máy vi tính;…
Ban tổ chức trao giấy chứng nhận cho các em học sinh tham gia tích cực các hoạt động thiếu nhi vui hè
Thư viện Tổng hợp tỉnh đang sử dụng hệ thống tra cứu trên máy tính qua các cơ sở dữ liệu của Thư viện để phục vụ độc giả tìm tài liệu, sách báo, tra tìm trên Opac, trên mạng internet, giao diện trang tra cứu tài liệu, thông tin thân thiện, truy xuất dữ liệu nhanh chóng. Số lượng máy vi tính được lắp đặt nhiều ở từng phòng phục vụ, thuận tiện cho việc tìm tin, tra cứu thông tin của độc giả.
Bên cạnh khai thác các phần mền quản lý sách, tra cứu tài liệu phục vụ độc giả tại thư viện, Thư viện tỉnh còn đầu tư xây dựng và vận hành Website trang thông tin điện tử của Thư viện Tổng hợp tỉnh với tên miền: https://thuvientinh.quangngai.gov.vn. Ngoài ra, Thư viện thực hiện mua bản quyền truy cập tài liệu số hàng năm với các tổ chức, cá nhân có liên quan để phục vụ bạn đọc truy cập, tra cứu và tải miễn phí khoảng 1,7 triệu tài liệu số trên Website https://thuvienquangngai.tailieu.vn, nhằm mục đích phục vụ độc giả mọi lúc, mọi nơi khi có mạng internet.
Thư viện hiện đã số hóa 485/1639 tài liệu địa chí địa phương liên quan đến chủ đề lịch sử, văn hóa, kinh tế, chính trị và đăng tải trên Website của đơn vị để phục vụ độc giả đọc và tải miễn phí. Kết nối chia sẻ tài nguyên thông tin địa chí với hệ thống thư viện công cộng trên toàn quốc.
Nhằm bắt kịp xu thế hiện tại, Thư viện Tổng hợp tỉnh đã tăng cường nâng cao chất lượng tổ chức các hoạt động; Đa dạng hóa các hình thức, mô hình phục vụ bạn đọc, nâng cao hiệu quả phục vụ người đọc và công tác quản lý, xây dựng mạng lưới thư viện và luân chuyển sách, báo đến các điểm đọc vùng sâu, vùng xa; tăng cường nguồn lực thông tin và khả năng đáp ứng nhu cầu bạn đọc trong và ngoài thư viện; chú trọng nâng cao chất lượng Website thư viện.
Thư viện đã kết hợp nhiều hình thức trưng bày, triển lãm trực tiếp và trực tuyến như Triển lãm Báo Xuân trực tuyến, xây dựng các Bộ sưu tập số trực tuyến: Bộ Sưu tập số Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi, Bộ Sưu tập số về Chủ tịch Hồ Chí Minh, Tủ sách điện tử Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, tại đây bạn đọc có thể đọc trực tuyến toàn văn những cuốn sách mà không cần đến thư viện.
Ngoài công tác phục vụ bạn đọc trực tiếp, thư viện còn phục vụ độc giả bằng nhiều hình thức trực tuyến, online, giới thiệu sách, tin bài trên Fanpage, Website Thư viện. Hiện tại trang Fanpage Thư viện Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi với những nội dung phong phú, bài viết về kỹ năng sống, về giới thiệu sách, tuyên truyền các ngày lễ lớn … được cập nhập, đăng tin liên tục; Về Trang Thông tin điện tử luôn được Thư viện quan tâm, thay đổi giao diện, cập nhập thông tin liên quan đến ngành Văn hóa, Thư viện; bên cạnh đó Thư viện luôn giới thiệu những danh mục sách, tên sách mới, sách hay, giới thiệu sách theo nhiều chủ đề như: Giới thiệu sách thiếu nhi, sách tâm lý – xã hội, sách về tình yêu, cuộc sống,… Giới thiệu sách theo chuyên đề nhân kỷ niệm các ngày lễ lớn trong năm…
Thủ thư trường học đang sử dụng phần mềm VietBiblio
Hoạt động phục vụ bạn đọc ngày càng đa dạng, hiện đại như: cấp thẻ thư viện trực tuyến, mã QR, tra cứu tài liệu từ xa, tổ chức các sự kiện trực tuyến (video giới thiệu sách trên nhiều nền tảng mạng xã hội, trưng bày, triển lãm tài liệu trực tuyến, tổ chức cuộc thi gia đình đọc sách trực tuyến…)
Để làm cơ sở kết nối và chia sẻ tài nguyên thông tin thư viện trong hệ thống thư viện trong tỉnh, Thư viện tỉnh Quảng Ngãi cũng đã nghiên cứu ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác chuyên môn, tham gia xây dựng và phát triển mạng lưới thông tin – thư viện của hệ thống thư viện công cộng qua đó từng bước cài đặt và hướng dẫn hệ thống thư viện trong toàn tỉnh ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác xử lý tài liệu và quản lý thư viện. Năm 2019 Thư viện Tổng hợp tỉnh triển khai tập huấn, cài đặt phần mềm VietBiBlio cho các thư viện trong tỉnh. Trong 3 năm 2023, 2024 và 2025 Thư viện tỉnh đã triển khai tổ chức 03 lớp tập huấn cho cán bộ thư viện cấp huyện, xã, thư viện trường học trên địa bàn tỉnh. Điểm vượt trội của việc áp dụng VietBiBlio là người đọc dễ dàng biết chính xác thư viện có tài liệu, bản sách mình cần không, mã thư mục của nó là gì; thậm chí nếu thư viện nơi mình sống không có thì có thể mượn nó ở thư viện nào khác; Đặc biệt phần mềm VietBiBlio chạy trên nền tảng internet có thể truy cập, phục vụ mọi lúc mọi nơi khi có internet, phù hợp với thư viện cấp xã, phường và trường học.
Hệ thống thư viện trường học tại Quảng Ngãi trong vài năm gần đây đã có bước chuyển đáng ghi nhận nhờ việc triển khai phần mềm quản lý thư viện Vietbiblio – đây là một giải pháp nhanh gọn nhất và tối ưu hóa chi phí nhất để thực hiện chuyển đổi số cho thư viện cấp xã, thư viện trường học trên địa bàn tỉnh. Rút ngắn thời gian đào tạo, triển khai và thực hiện. Xây dựng và kết nối liên thông các thư viện, nhằm mục đích chia sẻ dữ liệu mọi lúc mọi nơi
Trong những năm qua nhiều cán bộ thư viện đã được tập huấn sử dụng phần mềm, ứng dụng hiệu quả vào quản lý kho sách, thống kê báo cáo, thậm chí tích hợp với các hoạt động ngoại khóa, giới thiệu sách và hỗ trợ học tập.
- Những khó khăn, hạn chế
Được sự quan tâm chỉ đạo của các cấp lãnh đạo, nhận thức được tầm quan trọng của việc đưa công nghệ thông tin vào hoạt động của các cơ quan nhà nước tỉnh Quảng Ngãi, công tác ứng dụng công nghệ thông tin tại Thư viện Tổng hợp luôn được quan tâm, chỉ đạo, đội ngũ viên chức chủ động tích cực tự học hỏi nâng cao trình độ công nghệ thông tin. Bên cạnh những kết quả đạt được, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào ngành thư viện tại Quảng Ngãi còn nhiều hạn chế, như:
– Số lượng tài liệu, sách được số hóa còn hạn chế, chưa phong phú, nguồn nhân lực chuyên môn về công nghệ thông tin còn mỏng so với nhu cầu công việc đặt ra.
– Công tác đầu tư mua sắm trang thiết bị công nghệ để số hóa tài liệu cho Thư viện vẫn chưa đáp ứng đúng nhu cầu. Kinh phí bố trí cho công tác só hóa còn hạn chế.
– Việc đầu tư cơ sở hạ tầng cho hệ thống Thư viện công cộng trong toàn tỉnh chưa được đồng bộ, thiết bị dành cho việc ứng dụng công nghệ thông tin còn lạc hậu, chưa đáp ứng được với tình hình thực tế và nhu cầu phục vụ của độc giả.
– Sau khi sáp nhập tỉnh, thực hiện chính quyền 02 cấp thì hệ thống thư viện công cộng cấp xã, phường, đặc khu vẫn chưa được thành lập gây khó khăn trong việc phối hợp để tổ chức các hoạt động phát triển văn hóa đọc.
- Giải pháp thực hiện
Trong thời gian đến, để đẩy mạnh phát triển văn hóa đọc trong thời kỳ chuyển đổi số, Thư viện Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi tiếp tục ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa tài liệu, từng bước chuyển đổi số ngành Thư viện, tham mưu triển khai Kế hoạch số 165/KH-UBND ngày 14/10/2022 của UBND tỉnh Quảng Ngãi về việc Triển khai “Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030” trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Đây là nhiệm vụ trọng tâm của thư viện từ nay đến năm 2030:
– Phát triển hệ thống thư viện thông minh cấp tỉnh kết nối toàn bộ thư viện công cộng và trường học trong toàn tỉnh.
– Tập trung đào tạo và đào tạo lại, cập nhật các kiến thức, kỹ năng vận hành thư viện thông minh cho cán bộ, viên chức ngành Thư viện trong tỉnh.
– Tăng cường số hóa nguồn tài nguyên thông tin trong thư viện, đặc biệt là tài liệu quý hiếm, tài liệu có giá trị về lịch sử, văn hóa, khoa học địa phương, nhằm đồng bộ toàn bộ cơ sở dữ liệu, phục vụ độc giả 100% trên phần mềm. Tập trung xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu, tài liệu số nhằm phục vụ bạn đọc online; nâng cấp giao diện, thường xuyên cập nhập thay đổi thông tin trên Website; quan tâm đến việc marketing trang thông tin điện tử, fanpage.
– Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, ứng dụng trang thiết bị hiện đại cho hệ thống thư viện và hỗ trợ xây dựng thói quen đọc tại thư viện. Ưu tiên đầu tư cho thư viện ở vùng sâu, vùng xa để đảm bảo tính công bằng trong tiếp cận tri thức số.
– Củng cố, kiện toàn mạng lưới thư viện công cộng trên địa bàn tỉnh đồng thời phối hợp chặt chẽ với các loại hình thư viện khác trong tỉnh và toàn quốc để khai thác tài nguyên thông tin, phục vụ bạn đọc và phát triển văn hóa đọc. Xây dựng mạng lưới thư viện của tỉnh trở thành trung tâm thông tin, văn hóa, giáo dục ngoài nhà trường, đáp ứng và tạo điều kiện cho người dân tiếp cận với thông tin tri thức dễ dàng, thuận tiện, góp phần tích cực vào việc xây dựng xã hội học tập, góp phần nâng cao trình độ dân trí cho nhân dân trong tỉnh.
– Tiếp tục nhân rộng việc triển khai và nâng cao hiệu quả sử dụng phần mềm Vietbiblio, đồng thời hỗ trợ tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ thư viện trường học.
– Tăng cường liên kết giữa ngành văn hóa – giáo dục – công nghệ để xây dựng chiến lược phát triển thư viện hiện đại, lấy người đọc làm trung tâm.
– Xã hội hóa các nguồn lực đầu tư, huy động doanh nghiệp đồng hành phát triển thư viện số và văn hóa đọc.
Hữu Vương
